Decyzja
o utworzeniu stanowiska dowodzenia w Spale zapadła już w październiku 1939
r. , kiedy to gen. von Manstein zaproponował przeniesienie tu z Łodzi sztabu
niemieckich wojsk okupacyjnych w Polsce. Okolice te nie były obce hitlerowskim
dygnitarzom. Przed wojną w Spale polował Göring, gościem w spalskiej rezydencji
prezydenta RP był minister spraw zagranicznych Ribbentrop. We wrześniu 1939
Hitler w czasie swych przyfrontowych podróży odwiedził położone kilkanaście
kilometrów na wschód Bogusławice i dawną rezydencję marszałka Piłsudskiego
w dworku Małachowskich w Białaczowie, na zachód od Spały, koło Opoczna,
(być może nawet przejeżdżał przez Spałę). Po kapitulacji Polski, w Spale
zainstalował się sztab Wehrmachtu (Oberost - Dowództwo Wojsk "Wschód")
w Generalnym Gubernatorstwie, którego dowództwo objął 20 października generał
Johannes von Blaskowitz. Siedzibą dowództwa był myśliwski pałacyk zbudowany
w 1886 roku dla cara Aleksandra III, a w okresie międzywojennym letnia rezydencja
prezydentów RP. Kwatery oficerskie mieściły się w zabudowaniach położonych
w lesie wokół pałacu. Położona nad Pilicą leśna rezydencja już w pierwszych
dniach wojny przypadła Niemcom do gustu, bowiem już koło 10 września 1939
r. zatrzymało się tu dowództwo, najprawdopodobniej, 16 Korpusu Pancernego,
który po zdobyciu Tomaszowa parł w kierunku Warszawy. Mający
od 12 września swą tymczasową siedzibę w Łodzi, Generalny Gubernator Hans
Frank, 25 października rozpoczyna przejmowanie administracji terenów okupowanych
od władz wojskowych. W końcu roku dwukrotnie przybywa do Spały, usiłując
wyegzekwować od wojska władzę w zakresie przyznanych mu pełnomocnictw. Między
Frankiem a Blaskowitzem dochodzi do tarć i sporów o podział kompetencji
między władzami "cywilnymi" a wojskiem oraz o sposób traktowania
ludności cywilnej. O dziwo, niemiecki generał przeciwstawia się brutalnemu
traktowaniu Polaków przez władze okupacyjne i SS. Spory te rozsądza na korzyść
Franka osobiście Hitler, ograniczając kompetencje wojska. Na spotkaniu wyższych
dowódców wojskowych 6 lutego 1940 r., na które przybywa do Spały naczelny
dowódca OKH, gen. von Brauchitsch, Blaskowitz ponownie występuje przeciw
gwałtom, rabunkom i masowym egzekucjom ludności cywilnej na terenie Generalnej
Guberni* , co w maju 1940 r. doprowadza do odwołania go przez Hitlera i
likwidacji "Oberost". W to miejsce powołano Dowództwo Wojsk w
Generalnym Gubernatorstwie, z generałem von Gienanthem na czele, które w
1942 r. po raz kolejny przekształcono, tym razem w Okręg Wojskowy GG, dowodzony
przez gen. Haenicke. Tak więc Spała od początku wojny mieściła ważne ogniwa
niemieckiego systemu dowodzenia. Skoszarowano tu oddziały wojska i żandarmerii
ochraniające pracę sztabów, powstało zaplecze logistyczne.
Nie dziwi więc fakt, że właśnie w okolicach Spały zdecydowano się umieścić
umocnione stanowisko dowodzenia dla sztabu Grupy Armii "Środek"
(Mitte).
Już jesienią 1939 r. rozpoczęto prace projektowe, a wiosną 1940 r. ruszyły
pierwsze roboty ziemne w miejscach, gdzie później stanęły kompleksy betonowych
schronów. Początkowe działania związane były prawdopodobnie z budową zaplecza
dla dowództwa Oberost i obejmowały rozbudowę: sieci dróg i mostów, łącz
telefonicznych, (W Spale istniały już bowiem budynki dawnych koszar kozackich).
Ostateczną decyzję o zlokalizowaniu w okolicach Spały schronów, mających
zapewnić ochronę dowództwu Grupy Armii Mitte w czasie niemieckiej inwazji
na ZSRR, podjęto jednak dopiero późnym latem lub jesienią 1940 r. Powstającym
obiektom nadano ogólny kryptonim Gefechtsstand "Anlage Mitte"
(stanowisko dowodzenia "Obszar Środek").
|
